Binnenland Justitie
Op internet circuleren er naaktbeelden van enkele bekende Vlamingen. Volgens verschillende advocaten zijn ze misleid, "in de val gelokt". Door iemand die een vals profiel opgezet heeft op sociale media. Zoiets heetcatfishing. Maar wat is dat eigenlijk? Welk mechanisme gaat erachter schuil? En is het eigenlijk strafbaar?
Catfishing betekent dat "iemand zich online voordoet als iemand anders". De term komt van de gelijknamige documentaire film uit 2010. In de film "Catfish" begint het hoofdpersonage, een 24-jarige fotograaf uit New York, een (online) relatie met Megan. Maar zij blijkt niet te zijn wie ze zegt te zijn. In werkelijkheid heet Megan Angela en is ze een vrouw van middelbare leeftijd. De film lag ook aan de basis van de tv-show "Catfish: the tv show", waarin de presentatoren proberen te achterhalen of een online relatie echt is of niet.
1. Welk mechanisme gaat erachter schuil?
Achter catfishing gaat eigenlijk altijd hetzelfde mechanisme schuil. Enerzijds is er het technische luik: de personen achter het valse of gestolen profiel doen hun best om het "zo echt mogelijk" te doen lijken. "Het originele wordt gekopieerd, er wordt een profielfoto nagemaakt...", vertelt Catherine Van de Heyning, advocaat en professor, gespecialiseerd in cybercrime.
Anderzijds draait het allemaal rond vertrouwen. "Dat gaat in stapjes: het valse profiel deelt zelf (valse) informatie tot op het punt dat het slachtoffer dat profiel zo vertrouwt dat die zelf iets deelt. En dan wordt de druk opgevoerd. Om nog meer beelden te delen, om geld te storten... Hoe je dat vertrouwen wint, hangt af van de situatie."
"Eigenlijk gaat het altijd over human engineering: catfishers maken gebruik van de menselijke naïviteit, van hun curiositeit, of van het feit dat ze het niet genoeg controleren om aan gegevens te geraken."
2. Maar waarom doet iemand zoiets?
Het mechanisme is dus altijd hetzelfde. Maar catfishing gebeurt om 1.001 redenen, verteltVan de Heyning.
"Heel vaak heeft het een economische insteek. Mensen geven zich uit voor een bedrijf, een merk, een andere persoon met de bedoeling om geld of gegevens te verkrijgen. Maar de laatste tijd zien we ook heel vaak dat het gebeurt als entertainment of om te pesten."
Heel vaak heeft het een economische insteek, maar we zien de laatste tijd dat het ook vaak gebeurt als entertainment of om te pesten
Enkele voorbeelden? Iemand die zich voordoet als een (bestaand) online winkeltje en als actie gratis kleren belooft. Nadien blijkt daar niets van aan, maar die (echte) winkel lijdt wel een serieuze reputatieschade. Of, iemand maakt een (vals) profiel aan, verleidt zo iemand anders en overhaalt die persoon om geld te storten.
Ook Van de Heyning zelf kwam onlangs in contact met catfishing. "Sinds een tijdje krijg ik voortdurend volgverzoeken vanMatthias Schoenaerts. Of toch van iemand die zich voordoet als Matthias Schoenaerts. Het is begonnen toen ik een post van hem likete, omdat hij iets schreef over een gemeenschappelijke vriend. En ik moet zeggen, het profiel is bijzonder goed nagemaakt, heel minutieus."
3. Is dat strafbaar, catfishing?
Is dat nu strafbaar, catfishing? Ja en nee.
Nee, omdat identiteitsfraude an sich niet strafbaar isbij ons, vertelt Van de Heyning. "Het stelen van iemands identiteit is juridisch niet strafbaar in ons land, in tegenstelling tot bijvoorbeeld in Nederland. Niet als het een fantasie-identiteit is, ook niet als het een bestaand persoon is. En online wordt het eigenlijk nog meer gedoogd dan in het "echte" leven."
En ja, omdat wat je met die catfishing doet wél strafbaar kan zijn. "Als je een identiteit steelt of gebruikt voor chantage, afpersing, misbruik van vertrouwen, oplichting, ... is dat deel strafbaar."
Als we dat vertalen naar het verhaal van de bekende Vlamingen betekent dat dus dat het doordelen wél strafbaar is. Maar het feit dat die foto's of video's in eerste instantie aan een vals account gegeven zouden zijn, is dan weer niet strafbaar.
Het stelen van iemands identiteit is juridisch niet strafbaar in ons land
En dat is wat het strafrechtelijke luik betreft. Daarnaast is erook nog het privacy-luik. "Je hebt als persoon recht op bescherming van je persoonsgegevens. Die mogen niet verwerkt worden zonder je toestemming, dat is de fameuze GDPR. Dat gaat dan bijvoorbeeld over je naam, je seksuele oriëntatie, je gezichtskenmerken."
Het is zacht gezegd dus een kluwen. "Ons huidig wetboek is nog heel erg geschreven op fysieke situaties en niet met online situaties in gedachten." Dus, ons wetboek loopt eigenlijk achter op de "nieuwe" realiteit. "Dat is logisch", vertelt Van de Heyning, "want Instagram, Whatsapp, YouTube, dat zijn allemaal nieuwe fenomenen. Er wordt momenteel ook volop gewerkt aan een nieuw strafwetboek en dat is hét moment om bepaalde bepalingen te herdenken. En dan gaat het niet alleen over sociale media, maar ook bijvoorbeeld over Artificiële Intelligentie. Stel dat daarmee iets gebeurt, wie is daar dan verantwoordelijk voor?"
Ons huidig wetboek is nog heel erg geschreven op fysieke situaties en niet met online situaties in gedachten
"Maar op dit moment moeten we dus vaak creatief zijn om het in te passen als misdrijf", concludeert ze.
4. Gebeurt dat vaak?
Gebeurt dat vaak, catfishing? "Ja", vermoedt Van de Heyning. "Maar in België hebben we daar geen algemene cijfers over, dus het is moeilijk om dat hard te maken. Maar het is veel gemakkelijker geworden om een profiel na te maken, dus het komt meer en meer voor." Maar om toch een voorbeeld te geven: naar schatting zijn ruim 83 miljoen Facebook-accounts nep.
5. Tips om niet in de val van catfishing te trappen
We geven nog enkele tips om niet in de val van catfishing te trappen.
- Denk goed na of het logisch is dat je een vriendschapsverzoek van iemand krijgt. Als je die persoon niet kent, check het dan dubbel.
- Als je op Whatsapp een verzoek krijgt, kijk of je het telefoonnummer kent. Als het niet in je contacten voorkomt, weiger het dan.
- Bekijk altijd hoe oud het profiel is. Is het zeer recent, dan is er een grote kans dat het niet echt is.
- Bekijk de vriendenlijst of de foto's. Als de vriendenlijst er "gek" uitziet of als de foto's lijken op bijvoorbeeld stockfoto's, is het account waarschijnlijk fake.
- Bij bekende mensen staat er ook een keurmerk van "officieel account" bij.
- Voor je gevoelige gegevens uitwisselt, heb dan eerst een videochat.
En wat als je toch slachtoffer wordt?
- Meld het via sociale media, als je eigen persoonsgegevens onrechtmatig gebruikt worden.
- Als er een misdrijf mee gepleegd werd, meld het dan ook aan de politie. Neem ook zeker screenshots.
- Ook bij de FOD Economie kan je altijd klacht neerleggen.
Bekijk hieronder de uitleg van socialmedia-expert Tim Verheyden en seksuologe Lotte Vanwezemaal op het Instagram-kanaal van VRT NWS:
Bekijk hier het gesprek met journaliste Caroline Van den Berghe in "Het Journaal":
Videospeler inladen...
Meest gelezen
- Strijd tegen drugs Nationaal drugscommissaris Ine Van Wymersch: "Pand met drugslab is minstens 100 jaar onbewoonbaar" 20:59
- China Piano-bubbel barst uiteen: industrie in crisis nu kinderen in China het instrument massaal links laten liggen 19:29
- Nederland Doornroosje met "dubbele D" in Efteling: sprookjesfiguur heeft plots grotere borsten na renovatie 17:06
- Mobiliteit Het kluwen aan spoorwegovergangen in België: het gevolg van ruimtelijke ordening (en soms ook omdat de buurt ze niet ... 19:55
- Economie Miljardairs worden steeds (tal)rijker, Forbes-lijst telt nu al 10 Belgen 16:07
- Afrika Botswana dreigt 20.000 olifanten naar Duitsland te sturen na ontspoorde ruzie: "Geen grap" 11:26
- Strijd tegen drugs Drie mensen dood aangetroffen in drugslab in Poederlee, nog drie andere slachtoffers overgebracht naar het ziekenhuis Update 15:49
- Justitie co*cktail van giftige stoffen en daders die 'receptje aflezen': waarom drugslabs zo gevaarlijk zijn (ook voor de buren) 16:32
- Justitie Man van 19 met schotwonden aan het hoofd gevonden in Louizalaan in Brussel 20:38
